چگونگی عملکرد واکسن‌ها
ایمن‌سازی‌ در برابر برخی از بیماری‌ها از طریق‌ واکسن‌هایی انجام می‌شود که از نسخۀ ضعیف‌ یا کشته‌شدۀ باکتری یا ویروس‌هایی که باعث یک بیماری خاص می‌شوند،‌ ساخته شده‌اند. وقتی این ویروس‌ها و باکتری‌های تغییریافته به بدن کودک تزریق شود یا به صورت خوراکی مصرف شود، ‌سیستم ایمنی کودک حمله‌ای را شروع می‌کند که بدن را تحریک به تولید پادتن آن می‌کند.

این پادتن‌ها در بدن کودک فعال باقی می‌مانند تا در صورت لزوم آمادۀ مبارزه با بیماری واقعی باشند. برای مثال‌ اگر سیاه‌سرفه در محل زندگی شما شیوع پیدا کند،‌ کودکی که واکسن ‌آن را زده است، بسیار کمتر از کودکان واکسینه‌نشده، احتمال ابتلا به این بیماری را دارد. اگر فرزند شما از زمان‌بندی واکسیناسیون خود با توجه به سنی که دارد عقب است، ‌باید حتماً از پزشک کودک در مورد رسیدن به زمان مناسب تزریق آن سؤال کنید.

واکسن‌های بدو تولد

برای برخی بیماری‌های خاص واکسن‌هایی وجود دارد که از بدو تولد نوزاد شروع می‌شود و تا سال‌های بعدی زندگی او ادامه دارد. واکسن‌هایی که در بدو تولد نوزاد در بیمارستان برای او تجویز و تزریق می‌شود شامل موارد زیر است:

ب ث ژ؛ BCG یا سل
هپاتیت B
قطرهٔ خوراکی فلج اطفال
واکسن پنج‌گانه یا پنتاوالان
واکسن پنج‌گانه جایگزین اولین واکسن سه‌گانۀ کودکان شده است که شامل ترکیب واکسن‌های سه‌گانه یعنی دیفتری، سیاه‌سرفه و کزاز همراه با واکسن هپاتیت B و واکسن هیب؛ Hib، که برای پیشگیری از هموفیلوس آنفلوانزی نوع B است. دریافت این واکسن‌ها که به مجموع آنها پنتاوالان گفته می‌شود، در حال حاضر برای کلیهٔ کودکان کشور تزریق می‌شود.

واکسن سه‌گانه

بعد از تزیق واکسن پنج‌گانه، در نوبت‌های بعدی به جای واکسن پنج‌گانه، واکسن سه‌گانه برای محافظت در مقابل بیماری‌های دیفتری،‌ کزاز و سیاه‌سرفه تزریق خواهد شد و زمان‌بندی این واکسن به ترتیب زیر انجام می‌شود:

در دو ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
در چهار ماهگی
در شش ماهگی
بین ۱۵ تا ۱۸ ماهگی
بین چهار تا شش سالگی
یک تزریق تقویتی به نام واکسن سه‌گانۀ تقویتی در ۱۱ یا ۱۲ سالگی

واکسن هپاتیت A

 
این واکسن برای محافظت در برابر هپاتیت A است که می‌تواند منجر به هپاتیت ناشی از بیماری کبد شود. دریافت واکسن هپاتیت A هنوز در برنامهٔ واکسیناسیون کودکان در ایران وجود ندارد و لازم است برای دریافت آن برای کودک خود با پزشک اطفال کودکتان صحبت کنید. زمان دریافت این واکسن به شکل زیر است:

بین ۱۲ و ۲۳ ماهگی، شامل دو تزریق که بین آنها ۶ تا ۱۸ ماه فاصله باشد.

واکسن هپاتیت B

 
این واکسن نیز که یک نوبت آن در بدو تولد و در بیمارستان به کودک زده می‌شود، طی نوبت‌های دیگری نیز برای محافظت در برابر هپاتیت B تزریق می‌شود. به‌طورکلی دریافت این دارو شامل زمان‌های زیر است:

در بدو تولد
بین یک و دو ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
بین شش و ۱۸ ماهگی

واکسن هیب؛ HIB

 
این واکسن برای محافظت در برابر هموفیلوس آنفلوانزای نوع B که می‌تواند به مننژیت،‌ ذات‌الریه و التهاب اپیگلوت منجر شود و طی چند نوبت به شکل زیر تزریق می‌شود:

در دو ماهگی؛ به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
در چهار ماهگی
در شش ماهگی
بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی
با توجه به نام تجاری و برند واکسن‌ تزریقی در دو و چهار ماهگی ممکن است نیازی به تزریق این واکسن در شش ماهگی نباشد که لازم است حتماً توسط پزشک کودک بررسی شود. همچنین ممکن است این واکسن غیر از دو ماهگی که به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه تزریق می‌شود، در هر کدام از سن‌های ذکرشدهٔ بعدی در ایران تجویز نشود که در این مورد نیز لازم است برای اطمینان نظر پزشک کودکتان را جویا شوید.

قطره و واکسن فلج اطفال؛ OPV و IPV

از تاریخ اول بهمن ماه ۱۳۹۷ تا آخر بهمن ماه ۱۳۹۷ قرار شد که تمام کودکان متولدشده از تاریخ یکم فروردین ماه ۱۳۹۵ تا شهریور ماه ۱۳۹۷ در ایران، یک دز واکسن تزریقی سه سروتیپی دریافت کنند اما این خبر باعث نگرانی‌ها و سؤالاتی برای والدین شد. برای روشن شدن این مطلب و قبل از هر چیز باید گفت که اگر فرزند شما جزء متولدهای سال ۱۳۹۵ و بعد از آن است، باید با یک مرکز بهداشت نزدیک محل زندگی‌تان یا مطب پزشک کودکتان تماس بگیرید و زمان مشخص مراجعه برای تزریق واکسن فلج اطفال کودکتان را بپرسید تا فرزندتان بتواند به‌موقع این واکسن را دریافت کند.

اما به‌طورکلی، در حال حاضر هنوز در ایران دو نوع واکسن فلج اطفال وجود دارد؛ واکسن خوراکی و تزریقی. برای کودکانی که اکنون در ایران متولد می‌شوند هر دو نوع این واکسن‌ها در زمان‌های مشخص مورد استفاده قرار می‌گیرد. واکسن خوراکی فلج اطفال که به قطرۀ فلج اطفال یا OPV شناخته می‌شود حاوی ویروس زنده و ضعیف‌شده است. OPV در ايجاد ايمنی عليه ويروس فلج اطفال بسيار مؤثر است. با این وجود، دريافت آن در موارد بسيار نادر ممکن بود منجر به فلج شود. اما نوع تزريقی واکسن یا همان IPV، حاوی ویروس غیرفعال‌شده یا به اصطلاح کشته‌شدۀ فلج اطفال است. در واکسن‌های تزریقی هیچ‌ گونه خطر ابتلا به ویروس از محیط یا از ویروس موجود در واکسن وجود ندارد. بنابراین در کودکانی که دچار نقص ایمنی جدی هستند با توجه به تشخیص پزشک ممکن است قطرۀ خوراکی فلج اطفال داده نشود و فقط واکسن تزریقی آن مصرف شود.

واکسن تزریقی فلج اطفال معمولاً در چهار ماهگی برای کودکان تزریق می‌شود و دادن قطرۀ خوراکی فلج اطفال به کودک در زمان‌های زیر انجام خواهد شد:

بدو تولد
دو ماهگی
چهار ماهگی
شش ماهگی
۱۸ ماهگی
بین چهار تا شش سالگی

واکسن HPV

برای محافطت در برابر پاپیلوماویروس انسانی تزریق می‌شود که شایع‌ترین بیماری انتقالی از طریق فعالیت جنسی والدین و یکی از علل زگیل‌های تناسلی و سرطان‌های رحم،‌ مقعد و گلوست. این واکسن در داروخانه‌ها موجود است و تزریق آن شامل سه دُز در ۱۱ یا ۱۲ سالگی است که در مورد لزوم تجویز آن لازم است با پزشک کودکتان مشورت کنید.

واکسن آنفلوانزا
برای محافظت در برابر آنفولانزای فصلی و در ایران معمولاً در شهریور ماه تزریق می‌شود و لازم است در مورد تزریق آن با پزشک کودکتان مشورت کنید. زمان تزریق این واکسن معمولاً از شش ماهگی به بعد است و سپس ‌هر سال در اول پاییز یا اوایل زمستان تزریق خواهد شد. برای بیشتر بچه‌ها یک دز و دو دز برای بچه‌های شش ماهه تا هشت ساله که واکسن آنفلوانزا را برای اولین بار می‌زنند یا قبلاً فقط یک دز از واکسن را دریافت کرده‌اند که‌ بین تزریق این دو دز باید حداقل ۲۸ روز فاصله باشد.

واکسن MMR

این واکسن برای مقابله با سرخک،‌ اوریون و سرخجه تجویز و به ترتیب زمانی زیر تزریق می‌شود:

بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی
بین چهار و شش سالگی
واکسن پنومنوکوک یا PCV
این واکسن برای محافظت در برابر بیماری پنومنوکوکی که می‌تواند به مننژیت،‌ ذات‌الریه و عفونت‌های گوش منجر شود، تجویز خواهد شد:

در دو ماهگی
در چهار ماهگی
در شش ماهگی
بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی
واکسن آبله‌مرغان
دریافت واکسن آبله‌مرغان در برنامهٔ واکسیناسیون کودکان در ایران وجود ندارد، ولی از آنجا که بیشتر کودکان تا ۱۰ سالگی آبله‌مرغان نمی‌گیرند و ابتلا به این بیماری در بزرگسالی ممکن است خطرات بیشتری داشته باشد، لازم است در مورد دریافت این واکسن به شکل خصوصی با پزشک کودک خود مشورت کنید. برای اطلاع بیشتر شما، سن دریافت واکسن آبله‌مرغان به شکل زیر است:

بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی
بین چهار و شش سالگی

 تذکر

غیر از واکسن آبله‌مرغان، واکسن Hib که در ایران فقط در دو ماهگی و به عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه تزریق می‌شود و در زمان‌های دیگر ممکن است در ایران تجویز نشود، واکسن روتاویروس و هپاتیت A نیز برای کودکان در ایران تجویز نمی‌شود که بهتر است سؤالات خود و لزوم دریافت آنها را برای فرزندتان از پزشک کودکتان جویا شوید. همچنین در مورد لزوم دریافت واکسن HPV برای کودکان نیز با پزشک مشورت کنید.